Jakub Rafalski
Psycholog
Otyłość obecnie stanowi problem globalny, który dotyczy coraz więcej osób. Według doniesień WHO z tą chorobą zmaga się ponad 800 mln osób i ich liczba stale rośnie. Od 1975 roku liczba osób chorujących na otyłość wzrosła prawie trzykrotnie (wśród dzieci i młodzieży prawie pięciokrotnie). Choroba dotyka osoby w każdym wieku, we wszystkich grupach społecznych, a także ma zakres ogólnoświatowy (chociaż w mniejszym stopniu dotyczy społeczeństw krajów afrykańskich i południowoazjatyckich). Oprócz konsekwencji zdrowotnych osoby z otyłością muszą się mierzyć z nieustannym zawstydzaniem i obwinianiem ich o tę chorobę. Wynika to z braku zrozumienia skomplikowanej natury tej choroby, nawet wśród niektórych lekarzy oraz osób publicznych.
Współcześnie jedzenie stało się narzędziem wyrażania określonych potrzeb psychologicznych i społecznych, takich jak: pragnienie miłości, bezpieczeństwa, przynależności czy akceptacji. Dla wielu osób okazało się także formą radzenia sobie z negatywnymi emocjami, stresem, smutkiem, rozpaczą. W efekcie strategie te prowadzą do zaburzeń odżywiania, które z kolei stały się piętnem kultury zachodniej. Zaburzenia odżywiania to nieprawidłowe zachowania w obszarze nawyków żywieniowych, które prowadzą do znacznych zakłóceń masy ciała. Jest to presja społeczna oraz wszech panujący kult ciała. W krajach rozwiniętych i rozwijających się społeczeństwa zostają zarzucone różnorodnymi produktami żywnościowymi przy jednoczesnym promowaniu szczupłości. Nieodzownie wpływa to na wzrost zachorowań na zaburzenia odżywiania, wśród których możemy wyróżnić: ortoreksję, anoreksję, pregorekscję, bulimię czy otyłość.
Przyczyny otyłości mogą być różne. Mogą to być czynniki biologiczne, środowiskowe i psychologiczne np.: dieta, styl życia, uwarunkowania genetyczne, stan zdrowia psychicznego, warunki socjoekonomiczne, czy stan środowiska naturalnego. Otyłość to nie tylko problem medyczny, ale wiąże się ona także z konsekwencjami psychospołecznymi np. negatywnym obrazem własnego ciała. Ten obraz stanowi istotny składnik samooceny. U osób z otyłością istnieje wzajemne powiązanie pomiędzy dyssatysfakcją z wyglądu a poczuciem własnej wartości (w aspekcie ogólnym, społecznym, zawodowym i rodzinnym). Osoby zmagające się z otyłością muszą mierzyć się z pewnymi uprzedzeniami oraz trudnościami np. w znalezieniu pracy, czy wynajęciu mieszkania. Współczesna kultura w pewien sposób stygmatyzuje osoby z otyłością, co wiąże się z prawdopodobieństwem zinternalizowania przez nie negatywnych informacji o sobie i może powodować odczuwanie dyskomfortu psychicznego w związku z własnym wyglądem zewnętrznym.
Na szczęście w ostatnim czasie pojawił się nowy trend – ciałopozytywność („body positivity” / „body positive”), którego celem jest zachęcenie do krytycznej debaty o społecznych założeniach obrazu własnego ciała i tematyki dyskryminacji wobec osób otyłych. Mass media promują nierealistyczne standardy piękna, przyczyniają się tym samym do rozwoju problemów związanych z zaburzeniami odżywiania. Prowadzone badania wskazują,
że korzystanie z kanałów social media wpływa na tworzenie negatywnego obrazu własnego ciała poprzez porównywanie się do współczesnych kanonów piękna.
Główną zasadą w koncepcji „body postive” jest nadrzędna miłość i szacunek dla ciała. Ciałopozytywność nie powinna odnosić się wyłącznie do kwestii wyglądu, ale akceptacji i szacunku dla wszystkich (niezależnie od rasy, kształtu i wielkości ciał, chorób, blizn, niepełnosprawności). Dotyczy również docenieniu funkcji zdrowotnej i funkcjonowania organizmu.
W kontekście problemu otyłości nie polega ona na ignorowaniu problemu, dając w ten sposób przyzwolenie na niedbałość o zdrowie. Istotne jest to, aby nie hejtować i nie stygmatyzować osób borykających się z otyłością, gdyż przyczyna problemów z wagą może być powiązana z czynnikami psychospołecznymi, a nie tylko z nadmiarem spożywanych kalorii. Trzeba też mieć na uwadze, iż negatywna samoocena w zakresie wyglądu zewnętrznego łączy się z niską samooceną w sferze społecznej (brak poczucia akceptacji otoczenia), poznawczej (brak poczucia kontroli, niska ocena inteligencji, niezdolność realizowania planów życiowych) oraz emocjonalnej (pesymizm, stany obniżonego nastroju).
Osoby, które borykają się z otyłością w trosce o swoją lepszą samoocenę powinny zastosować w praktyce następujące wskazówki:
W walce z otyłością warto sięgnąć po fachową pomoc i konkretne działania:
Warto też zapoznać się z działalnością fundacji takich jak: „Od-Waga” oraz „Fundacja na Rzecz Walki z Otyłością”. Ich inicjatywy ukierunkowane są na edukację, profilaktykę, badania statystyczne, działania prawne, wyrównywanie szans na leczenie otyłości i nadwagi w kręgu różnych środowisk i grup społecznych oraz reprezentację Polaków w międzynarodowym ruchu na rzecz obrony praw osób chorych na otyłość. Musimy zwiększyć świadomość społeczną dotyczącą otyłości, zmienić sposób traktowania cierpiących na nią osób oraz poprawić skuteczność naszych systemów opieki zdrowotnej w walce z tą chorobą. Tylko w ten sposób uda się zmniejszyć skalę tej choroby cywilizacyjnej, bo takie miano nadano otyłości.
Opracowano na podstawie:
