Jak i kiedy rozmawiać o seksualności z dorastającymi nastolatkami z niepełnosprawnościami.

Rozmowa z dzieckiem o seksualności jest zawsze wielkim wyzwaniem dla rodzica. Często ze strachu bądź własnej niewiedzy rodzice omijają ten temat. Szczególnie wobec dzieci z niepełnosprawnościami kwestie związane z edukacją seksualną często wydają się być mniej ważne i są odkładane na później.  

Czy edukacja seksualna jest potrzebna młodym osobom z niepełnosprawnościami?  

Edukacja seksualna jest potrzebna wszystkim dojrzewającym osobom. Młodym z niepełnosprawnościami często brakuje zasobów i wiedzy, przez co są bardziej narażeni m.in. na wykorzystywanie seksualne, choroby przenoszone drogą płciową czy przedwczesną inicjację. Badania pokazują, że dzieci z niepełnosprawnościami są narażone na zostanie ofiarami przemocy seksualnej dwa razy częściej niż ich rówieśnicy. [1] 

Wszystkie młode osoby powinny mieć wiedzę na temat swojego ciała, a także bliskich relacji. Niepełnosprawność nie wyklucza zauroczeń, zakochiwania się i zainteresowania seksem – zjawisk naturalnych dla wieku nastoletniego. 

Według WHO seksualność jest jednym z kluczowych aspektów istnienia człowieka w trakcie życia. Dotyczy płci, tożsamości, ról płciowych, orientacji seksualnej, a także intymności, przyjemności i prokreacji. Edukacja seksualna jest nauką o poznawczych, emocjonalnych, społecznych, interaktywnych i fizycznych aspektach seksualności. Sama edukacja może być formalna (np. w szkole) oraz nieformalna – dziejąca się w rodzinie. 

Każdy człowiek ma prawo do wyczerpującej edukacji seksualnej, która niesie ze sobą wiele korzyści. Jedną z najważniejszych jest zabezpieczenie przed nadużyciami i przemocą seksualną. Aby mieć możliwość ochrony musimy mieć wiedzę – dziecko mające zasób wiedzy na temat intymnych granic zarówno swoich własnych, jak i innych, potrafiące powiedzieć „nie” i mające świadomość, że niepokojące sytuacje muszą być zgłaszane rodzicom, będzie mniej narażone na przemoc seksualną.  

Kiedy rozmawiać z dziećmi o seksie? 

O samej seksualności powinniśmy zacząć rozmawiać jak najwcześniej. Już dzieci w wieku przedszkolnym mają świadomość różnic między płciami, powinny znać anatomiczne nazwy części ciała i wiedzieć, że pewne części są intymne i nie powinny być dotykane przez nikogo innego jak rodzice czy lekarze. Ważne jest również przekazanie podstawowej wiedzy o emocjach i higienie. Dzieci w tym wieku powinny również wiedzieć, że ludzie mogą mieć różne orientacje seksualne i różne płcie. Jeśli wcześniej ugruntujemy podstawy (np. skąd się biorą dzieci, jak różnią się między sobą ludzie), nie będziemy musieli nadrabiać tej wiedzy w późniejszych etapach dorastania. Aby wiedzieć, co dokładnie powinno wiedzieć dziecko w danym wieku i co jest adekwatne w okresach rozwoju, warto zapoznać się ze Standardami edukacji seksualnej w Europie TU- Standardy_seksu_WHO_nowe.indd (bzga-whocc.de)  

Jak o seksualności rozmawiać z nastolatkami? 

Okres nastoletni jest bardzo burzliwy, pełen szalejących hormonów i pierwszych doświadczeń w relacjach romantycznych. Aby podjąć rozmowę w zakresie seksualności, należy pamiętać, że seks i seksualność to nie to samo. Seksualność jest pojęciem dużo szerszym, nieerotycznym, obejmującym również zmiany zachodzące w ciele dojrzewającej osoby, jej podejścia do samego siebie, emocji oraz profilaktykę zdrowotną. 

W okresie nastoletnim ważne jest przekazanie informacji na temat zasad tworzenia zdrowych relacji międzyludzkich, inicjacji seksualnej, infekcji przenoszonych drogą płciową oraz sposobów antykoncepcji. Z dorastającymi chłopcami i dziewczętami warto porozmawiać również o pornografii – o tym, że nie odzwierciedla rzeczywistości i ma wpływ na rozwój psychoseksualny. Przekazanie tych informacji jest dużo lepszą profilaktyką niż straszenie, zakazy i unikanie tematu seksu. Badania pokazują, że młodzi ludzie, którzy otrzymali rzetelną edukację seksualną, rzadziej angażują się w ryzykowne sytuacje seksualne, mają mniej partnerów seksualnych, częściej stosują antykoncepcję i rzadziej zachodzą w ciąże jako nastolatki. [2] 

Edukacja seksualna kształtuje również nawyki prozdrowotne i pozwala podchodzić pozytywnie do własnej seksualności, co niesie za sobą zwiększone szanse na tworzenie szczęśliwych relacji. Daje równość możliwość sprostowania błędnych informacji i mitów – obecnie dzieci, szukając informacji o seksualności, najczęściej polegają na swoich rówieśnikach i Internecie. Raport grupy PONTON „Skąd wiesz? Jak wygląda edukacja seksualna w polskich domach” z 2011 r. pokazuje, że tylko nieco ponad połowa rodziców w Polsce rozmawia ze swoimi dziećmi o seksualności. Często jednak są to rozmowy niesatysfakcjonujące i wybrakowane. Ponad 70 procent rodziców nie porusza tematu HIV i AIDS albo przemocy seksualnej, aż 85 procent badanych nie usłyszała od rodziców nic na temat masturbacji.[3] Raport warto przeczytać, aby wiedzieć, jakich błędów uniknąć.
Jest on dostępny tutaj – Skąd wiesz-RAPORT_ostateczny (ponton.org.pl) 

Kilka dobrych rad  

Najlepiej zacząć rozmowę naturalnie, na przykład przy okazji audycji w radio czy sceny w filmie, unikniemy wtedy formy wykładu, będziemy mieć punkt zaczepienia. Pamiętajmy, aby mówić szczerze – jeśli nasze dziecko przyłapie nas na kłamstwie czy niedomówieniu, szanse na to, że ponownie zwróci się do nas o pomoc, są bardzo niskie. Odpowiadając zgodnie z prawdą i nie oceniając dziecka, budujemy zaufanie. Moralizowanie i straszenie nie przynoszą pozytywnych skutków, nie pomagają też w budowaniu relacji z młodą osobą. Mówmy tak, aby dziecko nie musiało samo doszukiwać informacji – na pytania odpowiadajmy wyczerpująco. Jeśli brakuje nam wiedzy – nie bójmy się do tego przyznać! Dużo lepiej powiedzieć, że sprawdzimy czy dopytamy specjalisty czy specjalistki, niż powiedzieć nieprawdę albo coś wymyślić. Pod koniec rozmowy warto upewnić się, czy informacje, które przekazaliśmy, są zrozumiałe i zapytać, czy coś wymaga dodatkowego wytłumaczenia. 

Dodatkowe wyzwania związane z niepełnosprawnością 

Niepełnosprawność ma duży wpływ na rozwój psychoseksualny od początku życia. Dysfunkcje poznawcze, czuciowe albo motoryczne ograniczają relacje rodzic-dziecko we wczesnych latach życia. Na podstawie tej relacji tworzymy styl przywiązania, który jest schematem wchodzenia w kolejne bliskie relacje. Ograniczone doświadczenia społeczne w wieku szkolnym utrudniają zdobywanie wiedzy przekazywanej między rówieśnikami. Ponadto interwencje medyczne i rożne schorzenia medyczne wpływają znacząco na okres dojrzewania. Także dostępność gabinetów ginekologicznych przystosowanych do osób z niepełnosprawnościami może utrudniać dostęp do odpowiedniej opieki medycznej, a co za tym idzie do fachowej wiedzy z zakresu zachodzących w ciele zmian. Mapę z gabinetami przystosowanymi do potrzeb osób z niepełnosprawnościami można znaleźć tu: Gabinety | Sekson. 

Mimo, że fizyczne, emocjonalne czy społeczne bariery mogą być utrudnieniem, nie wykluczają jednak zdrowego dojrzewania, tworzenia relacji i wchodzenia w życie seksualne na równi z rówieśnikami bez niepełnosprawności. [4] 

Rozmowy na tematy związane z asertywnością, granicami intymnymi, zasadami prywatności oraz umiejętnością odmawiania są niezwykle ważne w przypadku dzieci z niepełnosprawnościami, Są one bowiem dużo bardziej narażone na wykorzystywanie seksualne niż ich rówieśnicy bez niepełnosprawności. 

Edukacja seksualna nie taka straszna jak się ją maluje 

Edukacja seksualna dzieci często wiąże się z zatroskaniem i niepewnością rodziców. Boimy się również naruszenia pewnej niewinności dzieci i niechętnie polegamy na szkole w sprawach edukacji o seksualności. Raporty pokazują, że jeśli temat seksu w domu się pojawia, to rzadko jest wyczerpywany, często powielane są mity, nie są poruszane tematy uznawane za tabu. 

Aby wiedzieć jak rozmawiać z dziećmi o seksie, sam rodzic musi mieć rzetelną wiedzę i czuć się komfortowo z przekazywaniem jej. Rodzicom często brakuje informacji o seksualności i niepełnosprawności. Ciężko również przełamać wstyd związany z takimi rozmowami. Jeśli podczas rozmowy będzie towarzyszyć nam lęk czy dyskomfort, dziecko może uznać, że jego pytania są zawstydzające bądź kłopotliwe, i zniechęcić się do kolejnych rozmów. 

Warto pamiętać, aby przygotować się i zaktualizować swoją wiedzę. Dużo przydatnych materiałów, a także recenzje książek, poradników i seriali można znaleźć na stronie Grupy Edukatorów Seksualnych Ponton – WIEDZA – Grupa PONTON. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości warto pamiętać, że można wesprzeć się rozmową ze specjalistką z zakresu seksuologii Kompleksowego Centrum Poradniczego Fundacji Avalon, która rozwieje wątpliwości. 
 
 

Źródła: 

[1]Murphy, N., & Young, P. C. (2005). Sexuality in children and adolescents with disabilities. Developmental Medicine & Child Neurology, 47(9), 640–644.  

[2]Biuro Regionalne WHO dlaEuropy i BZgA. Standardy edukacji seksualnej w Europie. Podstawowe zalecenia dla decydentów oraz specjalistów zajmujących się edukacją i zdrowiem (2012) 

[3]Raport Grupy Edukatorów Seksualnych Ponton (2011). Skąd wiesz? Jak wygląda edukacja seksualna w polskich domach. 

[4] Wienholz, S., Seidel, A., Michel, M. I inni; Sexual Experiences of Adolescents With and Without Disabilities: Results from a Cross-Sectional Study. Sexuality and Disability  34, 171–182 (2016).