Dorastanie u chłopców i dziewczynek – jak zmienia się ciało?

Dojrzewanie płciowe to czas pełen zmian – niektóre z nich mogą być subtelne, a inne bardzo burzliwe. Wszystkie zmiany, zarówno te fizyczne, jak i psychiczne, związane są głównie z działaniem hormonów w organizmie dzieci i nastolatków. Dorastanie jest bardzo ciężką pracą do wykonania dla ciała (i głowy!) – bolą rosnące kości, zwiększa się potliwość, pojawia się trądzik, trudniej dbać o higienę, a do tego nastrój może często się zmieniać. W ciele dzieje się prawdziwa rewolucja! Jak przetrwać tę burzę i wyjść z niej cało? Kiedy pojawiają się pierwsze zmiany? Skąd dowiedzieć się, czy wszystko idzie „zgodnie z planem”? Czy dojrzewanie u chłopców znacząco różni się od dojrzewania dziewczynek? Co powinno niepokoić, a co jest zupełnie normalne?

Dojrzewanie dzieci i nastolatków – wyzwania dla ciała i głowy

Zmiany w ciele – to one są najbardziej zauważalne podczas dorastania. Zachodzą one dużo wcześniej i nie pokrywają się w pełni z dojrzewaniem emocjonalnym i psychicznym (za wiek, w którym ludzie osiągają pełnię dojrzałości emocjonalnej i psychicznej, uznaje się dopiero 21. rok życia), dlatego też zmieniające się ciało wzbudza nierzadko sporo trudnych emocji.

W okresie dojrzewania płciowego dziecko czy nastolatek zazwyczaj bardzo uważnie przygląda się temu, co dzieje się z ciałem, porównuje się do innych, szybko zauważa pojawiające się zmiany i może zadawać sobie różne pytania – czy wszystko na pewno jest w porządku, czy jego / jej ciało wygląda „normalnie”. Oczywiście, kiedy coś niepokoi, warto porozmawiać z zaufaną osobą lub poprosić rodziców o umówienie wizyty lekarskiej. W dzisiejszym artykule postaram się rozwiać (zapewne tylko część) wątpliwości i odpowiedzieć na nurtujące pytania, które mogą pojawiać się najczęściej w kontekście dorastania u chłopców i dziewcząt.

Po pierwsze, każdy rozwija się w swoim własnym tempie, dlatego nie warto porównywać się z kolegami i koleżankami i zamartwiać się, że coś jest nie tak. Pierwsze zmiany pojawiają się zazwyczaj między 9. a 14. rokiem życia. Statystycznie dojrzewanie płciowe dziewczynek rozpoczyna się trochę wcześniej niż u chłopców. Niezależnie od płci czy stopnia sprawności, zmiany zachodzące podczas dojrzewania u dzieci i nastolatków mają ze sobą wiele wspólnego:

• Szybki wzrost – poszczególne części ciała zaczynają się powiększać i rosną w różnym tempie, często więc bolą kości, które rosną szybciej niż mięśnie i mogą pojawić się rozstępy w miejscach, gdzie ciało gwałtownie urosło (np. piersi, ramiona, biodra, pośladki).
• Zmiana proporcji i wyglądu sylwetki – wraz ze wzrostem zmienia się masa ciała, rozkład tkanki tłuszczowej, rozwijają się mięśnie, zmieniają się też rysy twarzy.
• Pojawienie się owłosienia w okolicach intymnych, pod pachami i w innych miejscach.
• Zwiększenie potliwości – za sprawą działania gruczołów potowych ciało zaczyna się intensywniej pocić, a przez bakterie pojawia się nieprzyjemny zapach, skóra wydziela więcej sebum, szybciej przetłuszczają się włosy. Jest to czas, podczas którego w szczególnym stopniu musimy zatroszczyć się o higienę poprzez m.in. regularne mycie całego ciała, codzienne mycie narządów płciowych czy codzienną zmianę bielizny. Pomocne może być korzystanie np. z antyperspirantów (hamują rozkładanie potu przez bakterie i zmniejszają jego wydzielanie) oraz innych kosmetyków, które ułatwią dbanie o siebie.
• Problemy z cerą – w związku z intensywną pracą hormonów u większości osób w wieku nastoletnim pojawia się trądzik – jeśli nie wiemy, jak dbać o swoją cerę lub trądzik jest szczególnie nasilony, możemy udać się na konsultację dermatologiczną do lekarza, lekarki.
• Zmiany i rozwój narządów płciowych (o których dokładniej powiemy sobie za chwilę) – pojawianie się pobudzenia genitaliów wywołane często przypadkowymi bodźcami.
• Zmiana głosu – bardziej zauważalna i dynamiczna u dojrzewających chłopców niż u dziewczynek.

Co się dzieje podczas dojrzewania płciowego u chłopców?

• Zwiększa się wielkość penisa i jąder (penis skrzywiony jest lekko w jedną stronę, jądra różnią się trochę wielkością i jedno jest niżej niż drugie oraz w zależności od temperatury i innych czynników mogą „wędrować” w górę i w dół), a worek mosznowy zmienia kolor, staje się luźniejszy i ulega obniżeniu.
• Możliwe jest całkowite odciągnięcie napletka (jeżeli wcześniej tak nie było). Jeżeli w trakcie spoczynku i wzwodu członka pojawia się problem ze ściągnięciem napletka z żołędzia lub pojawia się ból czy dyskomfort – prawdopodobnie mamy do czynienia ze stulejką. Stulejka dotyczy wielu chłopców i mężczyzn oraz jest całkowicie uleczalna.
• Zmienia się sylwetka w związku z rozwojem mięśni oraz pogrubianiem się kości – następuje rozwój ramion oraz ich rozszerzenie, czasem za sprawą hormonów może pojawić się obrzęk brodawek sutkowych.
• Rozpoczyna się produkcja spermy (nasienia), w której znajdują się plemniki (męskie komórki rozrodcze umożliwiające zapłodnienie). Może dochodzić do mimowolnych wytrysków nasienia, tzw. polucji nocnych.
• Zaczyna się mutacja, podczas której głos dojrzewającego chłopca zaczyna się zmieniać – raz jest niski, raz wysoki, aby na koniec procesu na stałe się obniżyć.

Co się dzieje podczas dojrzewania płciowego u dziewczynek?

• Pojawia się wydzielina z pochwy, która jest z natury kwaśna, więc normalne jest to, że na majtkach pojawiają się jasne przebarwienia. Wygląd i kolor wydzieliny różnią się w zależności od fazy cyklu miesiączkowego (więcej o pochwie, dbaniu o właściwą higienę i wydzielinie z pochwy możecie przeczytać tutaj: https://agaszuscik.com/post/jak-dbac-o-siebie-tam-na-dole).
• Zwiększają się i zmieniają wygląd wargi sromowe (zmieniają często również swój kolor, a czasami wargi sromowe „mniejsze” są większe od „większych”).
• Zwiększa się wrażliwość piersi, które zaczynają rosnąć. Często najpierw jedna, później druga – naturalne jest to, że nie są symetryczne.
• Zwiększają się otoczki brodawek sutkowych, mogą też zmienić kolor na ciemniejszy.
• Zmienia się masa ciała i sylwetka – figura „zaokrągla” się, rozszerzają się miednica i biodra.
• Może pojawić się plamienie poprzedzające pierwszą miesiączkę.
• Pojawia się pierwsza miesiączka, która u dojrzewającej dziewczynki może występować nieregularnie. W czasie miesiączki krew może mieć też różny kolor czy ilość krwi podczas poszczególnych dni okresu będzie się zmieniać.

Możliwe jest farmakologiczne opóźnienie procesu dojrzewania za pomocą tzw. blokerów. Terapia blokerami dojrzewania sprawia, że zostaje ono przesunięte w czasie. Jest to ważne dla osób których tożsamość płciowa i jej ekspresja różnią się od przypisanych dla płci określonej przy urodzeniu. W ciele nie zachodzą wówczas żadne zmiany związane z wysokim poziomem hormonów męskich czy żeńskich. Podstawowym zadaniem blokerów jest więc „kupienie” dodatkowego czasu i zdjęcie presji z dziecka spowodowanej szybkimi zmianami w ciele, równocześnie nie rozpoczynając jeszcze terapii hormonalnej. Dzięki temu dajemy mu możliwość swobodnego odkrywania siebie i swojej tożsamości.

Jak sobie z tym wszystkim poradzić?

Dorastanie u dziewczynek i chłopców nie przebiega identycznie, więc dla lepszego zrozumienia dobrze mieć świadomość, jakie zmiany zachodzić mogą w ciele i czym są spowodowane. Niezależnie od płci, ważne jest by móc rozmawiać oraz wzajemnie się wspierać.

Zmiany w ciele zachodzące u nastolatków z niepełnosprawnością ruchową mogą oczywiście znacząco różnić się i przebiegać w zróżnicowanym tempie w zależności od rodzajów zaburzenia, choroby czy doświadczonego urazu. Mimo wszystko, wymienione wcześniej fizyczne przejawy dojrzewania płciowego dotyczą niemalże każdej dorastającej osoby niezależnie od stopnia jej sprawności. Jednakże zdobywanie wiedzy o własnym ciele i o tym, co będzie się z nim działo, często jest trudniejsze w przypadku osób z niepełnosprawnościami z uwagi m.in. na mity dotyczące sprawności i samodzielności, stereotypowe przekonania na temat seksualności. Prowadzi to do pomijania czy wykluczania osób z niepełnosprawnościami z dostępu do edukacji seksualnej czy chociażby zajęć z wychowania do życia w rodzinie, które odbywają się w szkołach.   

Więcej o rozwoju psychoseksualnym i istocie edukacji seksualnej młodych osób z niepełnosprawnością ruchową przeczytacie w artykule: Rozwój psychoseksualny. Jak wspierać młode osoby z niepełnosprawnością podczas dojrzewania.

Źródła:

Grupa Ponton. (2017). “Jak dojrzewać i nie zwariować – poradnik dla młodzieży”.

Ostrowska, A. (2007). “O seksualności osób niepełnosprawnych”.

Piotrowska, K. (2018). “Rozwój seksualny dzieci”.

Stein, A. (2018). “Nowe wychowanie seksualne”.