Jak rozpoznać autyzm? Objawy i diagnoza

Zgodnie z najnowszą wiedzą spektrum autyzmu uważa się za odmienny od typowego rozwój układu nerwowego. Autyzm diagnozowany jest już od wielu lat, lecz świadomość społeczna na jego temat do niedawna była niewielka. Wielu rodziców nie zauważało objawów autyzmu u swoich dzieci, zwłaszcza wtedy, gdy symptomy były łagodne. W związku z tym wiele osób pozostawało niezdiagnozowanych, a tym samym nie otrzymywało odpowiedniego wsparcia od najmłodszych lat, a funkcjonowanie w społeczeństwie było dla nich wyzwaniem. Obecnie coraz więcej rodziców jest wyczulona na objawy zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) i stosunkowo szybko szukają pomocy specjalistów. Dzięki temu już w pierwszych latach życia można rozpocząć terapię, która daje szansę na optymalny rozwój. Wczesna i szybka diagnoza odgrywa kluczową rolę w efektywnym wykorzystaniu potencjału dziecka

Jakie są objawy autyzmu u dzieci?

Każda osoba doświadczająca objawów autyzmu jest inna i może mieć swoje niespecyficzne trudności. Jednak jest zespół zachowań, które pomagają stwierdzić, czy dana osoba spełnia kryteria diagnostyczne dla spektrum autyzmu – przede wszystkim powinna występować u niej triada zaburzeń z zakresu komunikacji, społecznej i sztywności zachowań. Ponadto określone symptomy powinny wystąpić we wczesnym dzieciństwie. Najczęściej diagnozę otrzymują dzieci między 2. a 5. rokiem życia. Nie ma jednego badania, które mogłoby wykazywać autyzm, nie da się go zbadać z krwi czy innych testów, np. genetycznych. Podstawą diagnozy jest wnikliwa obserwacja oraz wywiad z rodzicami przeprowadzony przez lekarza psychiatrę. Dodatkową pomocą dla diagnosty mogą być opinie o funkcjonowaniu dziecka od innych specjalistów, np. od logopedy, pedagoga, pediatry, fizjoterapeuty czy terapeuty integracji sensorycznej.

Warto udać się do specjalisty, jeśli zauważasz u swojego dziecka:

• brak gestu wskazywania palcem,
• trudności w nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu wzrokowego,
• brak reakcji na swoje imię,
• niezwykle duże przywiązanie do przedmiotów,
• nieświadomość zagrożeń otoczenia,
• opóźniony rozwój mowy,
• powtarzanie słów lub zdań, mówienie o sobie w trzeciej osobie, używanie wyrazów w niepoprawnej formie gramatycznej,
• nietypowy ton głosu lub rytm mowy,
• uśmiech lub płacz nieadekwatny do sytuacji,
• dużą trudność w akceptacji zmian,
• brak zainteresowania interakcjami z innymi ludźmi,
• nadwrażliwość na bodźce sensoryczne,
• trudność z odczytaniem mimiki twarzy, gestów i tonu głosu innych osób, a także ze zrozumieniem poczucia humoru, ironii, metafor,
• nadaktywność lub bierność zachowań,
• schematyczną zabawę, brak bawienia się “na niby” i kreatywnego używania zabawek,
• powtarzanie pewnych sekwencji ruchowych,
• wąskie zainteresowania i poświęcanie im dużej ilości czasu i uwagi.

W pierwszej kolejności można zgłosić się z dzieckiem do pediatry lub psychologa dziecięcego, który odpowie na wątpliwości dotyczące objawów i w razie potrzeby skieruje na diagnozę.

Gdzie zdiagnozować autyzm?

Do przeprowadzenia diagnozy autyzmu nie wystarczy jedna wizyta. Jest to kompleksowy proces, składający się z kilku wizyt, których celem jest uważna obserwacja dziecka podczas zabawy, rozmowy i ćwiczeń manualnych, takich jak na przykład rysowanie. Ponadto przeprowadzany jest szczegółowy wywiad z rodzicami bądź opiekunami. Często pomocne są również nagrania zachowań dziecka w różnych sytuacjach w domu, na podwórku, wśród rówieśników.

Diagnozy nigdy nie stawia jedna osoba, lecz zespół składający się z psychiatry dziecięcego i psychologa dziecięcego specjalizującego się w całościowych zaburzeniach rozwojowych. Czasem dołącza do nich również pedagog i/ lub logopeda. W zależności od niepokojów zgłaszanych przez rodziców zespół diagnostyczny może zaproponować także badania genetyczne i konsultacje z neurologiem, rehabilitantem, audiologiem, okulistą.
Chcąc zdiagnozować dziecko, należy poszukać ośrodka, który specjalizuje się w diagnozie ASD. Informacje o doświadczonych diagnostach w różnych regionach Polski można uzyskać w fundacjach i stowarzyszeniach, zajmujących się pracą na rzecz osób ze spektrum autyzmu.

Zazwyczaj spektrum autyzmu jest diagnozowane wtedy, kiedy dziecko pójdzie do przedszkola lub rozpocznie naukę w szkole. Wynika to z tego, że objawy stają się bardziej widoczne pod wpływem wyzwań, z jakimi mierzą się dzieci w nowym i bardziej złożonym środowisku. Jednak zdarza się też, że diagnoza stawiana jest dopiero u młodzieży lub u dorosłych, którzy zaczynają podejrzewać u siebie spektrum autyzmu po przeczytaniu książek lub artykułów na ten temat. Bywa również, że objawy są zauważane na psychoterapii podjętej z innego powodu na przykład depresji lub zaburzeń lękowych.

Na diagnozę nigdy nie jest za późno – robi się ją przede wszystkim, aby zrozumieć podstawy niektórych zachowań i innego podejścia do świata.

Co po diagnozie autyzmu?

U dzieci, u których zdiagnozowano spektrum autyzmu, należy wdrożyć indywidualnie opracowaną terapię. Plan terapeutyczny powinien uwzględniać mocne i słabe strony dziecka, jego temperament, osobowość i zainteresowania. Małym dzieciom zaleca się często także wsparcie fizjoterapeutyczne na bazie integracji sensorycznej, terapię logopedyczną oraz Trening Umiejętności Społecznych. W niektórych przypadkach zdarza się, że dzięki odpowiedniej terapii, a także dodatkowemu leczeniu, dziecko dorównuje poziomem rozwoju swoim rówieśnikom.
Ponadto po otrzymaniu diagnozy rodzice powinni postarać się o wymienione poniżej dokumenty, które umożliwią im uzyskanie odpowiedniej terapii dla dziecka, a także różnych form pomocy materialnej:

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego

To podstawowy dokument w edukacji dziecka z niepełnosprawnością, które ukończyło 2,5 roku i które wymaga dostosowania organizacji nauki i metod pracy. Daje możliwość nauki w przedszkolu terapeutycznym lub możliwość skorzystania z zajęć specjalistycznych w placówce, do której uczęszczało do tej pory (placówka ma obowiązek zrealizować zalecenia zawarte w orzeczeniu, m.in. nauczyciel wspomagający, zajęcia logopedyczne, psychologiczne, pedagogiczne, rewalidacyjne, zapewnienie sprzętów terapeutycznych).

Orzeczenia wydają specjalistyczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, właściwe ze względu na miejsce zamieszkania lub adres przedszkola/ szkoły, do której uczęszcza dziecko. Do uzyskania orzeczenia konieczne będą dokumenty:

• zaświadczenie lekarskie (stwierdzające niepełnosprawność),
• wyniki badań psychologiczno-pedagogicznych (jeżeli takie były realizowane),
• opinia z placówki edukacyjnej.

Do wniosku można dołączyć opinie od terapeuty, rehabilitanta czy logopedy dotychczas pracujących z dzieckiem. Wniosek o orzeczenie/opinię może mieć formę papierową lub elektroniczną – wraz z załącznikami można go złożyć za pośrednictwem platformy ePUAP (elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej).

Opinia o potrzebie Wczesnego Wspomagania Rozwoju dziecka

WWR to bezpłatne zajęcia w wymiarze 4-8 godzin w miesiącu, które mają na celu pobudzanie psychoruchowego i społecznego rozwoju dziecka od momentu wykrycia niepełnosprawności do czasu podjęcia nauki w szkole. Opinie wydają specjalistyczne poradnie psychologiczno-pedagogiczne, właściwe ze względu na miejsce zamieszkania lub adres przedszkola/szkoły, do której uczęszcza dziecko. Do uzyskania opinii konieczne będą dokumenty:

• zaświadczenie lekarskie ze stwierdzoną niepełnosprawnością,
• dokładna diagnoza,
• inne posiadane dokumenty, które mogą mieć wpływ i uzasadniać uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności.

Orzeczenie o niepełnosprawności

To dokument umożliwiający korzystanie ze świadczeń z pomocy społecznej z tytułu niepełnosprawności np. zasiłku pielęgnacyjnego. Orzeczenie można uzyskać w powiatowym lub miejskim Zespole ds. Orzekania o Niepełnosprawności. Do uzyskania orzeczenia konieczne będą dokumenty:

• wniosek o wydanie orzeczenia (wypełniony przez rodzica),
• zaświadczenie lekarskie potwierdzające diagnozę dziecka (specjalny druk jest dostępny w siedzibie Zespołu),
• kopia dokumentacji medycznej.

Wsparcie informacyjne w zakresie pozyskiwania orzeczeń i opinii rodzice dzieci ze spektrum autyzmu mogą uzyskać w Kompleksowym Centrum Poradniczym Fundacji Avalon. Na terapię logopedyczną, wizyty u psychologa i rehabilitację zapraszamy do Centrum Aktywnej Rehabilitacji dla dzieci.