Wpływ medytacji na jakość życia osób ze Stwardnieniem Zanikowym Bocznym (SLA) – doniesienia naukowe

Medytacja, mindfulness, uważność to hasła budzące coraz większe zainteresowanie zachodniego świata. Nic w tym dziwnego, skoro praktyka tych technik może pomóc skutecznie ukoić skołatanie nerwy i znacząco poprawić jakość życia nawet w obliczu postępującej choroby.

Co to jest SLA?

Stwardnienie zanikowe boczne (SLA – od łacińskiego. Sclerosis Lateralis Amyotrophica) jest chorobą, w której dochodzi do postępującego zwyrodnienia komórek ośrodkowego oraz obwodowego neuronu ruchowego. Przyczyny jej występowania wciąż nie zostały ustalone. Uważa się, że do rozwoju SLA przyczyniają się czynniki środowiskowe, toksyczne i genetyczne. Rocznie zapada na nią od 1 do 3 osób na 100 000. Stwardnienie zanikowe boczne objawia się osłabieniem oraz zanikiem mięśni dłoni, a następnie obręczy barkowej jednej z kończyn górnych, później podobne zmiany zachodzą w przeciwległej kończynie górnej, a później w kończynach dolnych. Zaburzenia mowy, połykania, a także trudności z oddychaniem obserwuje się na różnych etapach choroby, najczęściej jednak w zaawansowanym jej stadium. Choroba nie dotyka narządów zmysłów, intelektu, nerwów odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych oraz unerwienia zwieracza odbytu i pęcherza. Średnia długość życia pacjentów z SLA od momentu pojawienia się pierwszych objawów to 2-3 lata. 25% chorych dożywa 5 lat, natomiast od 5 do 10% żyje 10 lat. Medycyna nie dysponuje żadną skuteczną terapią tego schorzenia [1].

Tempo, z jakim postępuje Stwardnienie Zanikowe Boczne, zamykając w pełni świadomych chorych w tracącym sprawność ciele oraz brak skutecznych terapii, które hamowałyby postępy choroby powoduje, że najistotniejszym celem na dzień dzisiejszy, jaki stawia sobie służba zdrowia w opiece nad pacjentami z SLA, jest utrzymanie ich jakości życia na jak najwyższym poziomie, w kolejnych etapach choroby. Nie zaprzestaje się jednak obserwacji i poszukiwań. Wzrost zainteresowania świata zachodniego medytacją sprawił, że znaleźli się naukowcy, którzy postanowili sprawdzić, czy jej zastosowanie wśród pacjentów z SLA wpłynie na poprawę jakości ich życia. Wyniki badań przytoczone zostaną poniżej.

Początki praktyk medytacyjnych

Pierwsze pisane doniesienia o medytacji pojawiły się 2000 lat p.n.e. Ważnymi centrami wiedzy na jej temat były Chiny, Indie, Egipt i Persja. W Europie natomiast za pierwszych nauczycieli technik medytacyjnych uważa się m.in. wczesnochrześcijańskich mnichów. Praktyka ta jest istotną częścią systemów wierzeń Wschodu, jednak jej elementy odnajdujemy również w religiach takich jak chrześcijaństwo, islam czy judaizm. Medytacja, na długo zapomniana w tradycji chrześcijańskiej, obecnie zyskuje coraz większe grono zwolenników. Może być ona również wykorzystywana jako zupełnie świeckie narzędzie do ćwiczenia koncentracji i uwagi [2].

Medytacja a diagnoza SLA – co wykazują badania

W 2017 roku w czasopiśmie „European Journal of Neurology” (Europejskie czasopismo neurologiczne) opublikowano wyniki badania, którego przedmiotem był wpływ treningu medytacji – MBSR (Mindfulness Based Stress Reduction, tłum. Trening Redukcji Stresu Oparty na Uważności) – na jakość życia pacjentów z SLA. W badaniu trwającym rok wzięło udział 100 osób spełniających poniższe kryteria:

• prawdopodobieństwo lub definitywna diagnoza SLA ustalona na postawie kryteriów EL Escorial (kryteria stosowane do diagnozowania SLA, obecnie najczęściej używane),
• diagnoza postawiona w ciągu ostatnich 18 miesięcy,
• wiek 18 lat lub więcej,
• ocena powyżej 24 punktów w skali ALS Functional Rating Scale – Revised (Skorygowana Funkcjonalna Skala Stwardnienia Zanikowego Bocznego służąca do oceny nasilenia objawów SLA, w tym funkcji oddechowych),
• brak problemów z mówieniem i rozumieniem,
• brak dodatkowych ciężkich chorób współistniejących, włączając istotne kognitywne (poznawcze) lub behawioralne (związane z zachowaniem) ograniczenia,
• brak zaburzeń psychiatrycznych.

Badani podzieleni zostali losowo na dwie grupy. Grupa badana wzięła udział w 8 tygodniowym programie medytacji opartym na protokole MBSR, dostosowanym do pacjentów z SLA (MBSR-ALS). Grupa kontrolna otrzymała standardową, multidyscyplinarną opiekę, w tym indywidualne konsultacje oraz wsparcie psychologa w razie potrzeby.

Uczestnicy zostali czterokrotnie poddani testom: przed rozpoczęciem programu, a następnie po 2, 6 i 12 miesiącach. Testy dotyczyły:

• poziomu jakości życia – badanego przy użyciu specjalnie stworzonego dla potrzeb chorych z SLA kwestionariusza (ALS-Specific Quality of Life Revised/ALSSQoLR).
• depresji i lęku – badanego przy użyciu skali HADS – Hospital Anxiety and Depression Scale.

Wyniki badań wskazują na pozytywny wpływ praktykowania MBSR na jakość życia pacjentów z SLA i odwrócenie jej spadkowej tendencji. Jak obserwujemy na Wykresie 1 (Wyk. 1) osoby, które brały udział w treningu medytacji (linia Meditation) przez cały okres badań raportowały zdecydowanie wyższy poziom zadowolenia z życia w porównaniu do osób objętych standardową opieką medyczną (linia Usual care).

Wyk. 1. Jakość życia [3]

Ponadto grupa, która uczestniczyła w treningu medytacji zgłaszała niższy poziom depresji oraz lęku. patrz: Wyk. 2, Wyk. 3. 

Wyk. 2. Depresja [3]

Wyk. 3. Lęk [3]

Poprawę zaobserwowano także w kontekście negatywnych emocji oraz interakcji z ludźmi i otoczeniem.

Psychologowie coraz powszechniej wykorzystują mindfulness w terapii pacjentów chronicznie chorych, brakuje jednak naukowych doniesień na temat wpływu tych interwencji terapeutycznych na jakość życia osób z SLA. Tym bardziej przytoczone tu pierwsze tego rodzaju randomizowane, kontrolowane badanie kliniczne wydaje się mieć bardzo dużą wartość, gdyż pokazuje, że dzięki odpowiednim działaniom możemy wpłynąć na tak istotne czynniki jak poziom lęku i depresji, przeżywane emocje, interakcje z ludźmi i otoczeniem oraz podnieść znacząco jakość życia chorych, co stanowi główny cel w opiece nad osobami z diagnozą stwardnienia zanikowego bocznego [3].

Trening redukcji stresu oparty na uważności (MBSR – Mindfulness Based Stress Reduction)

Zasady oraz założenia Treningu redukcji stresu opartego na uważności opracowane zostały przez Jona Kabat-Zinna w latach 70. XX wieku. Celem trwającego 8 tygodni programu MBSR jest obniżenie poziomu odczuwanego stresu oraz napięcia emocjonalnego, dzięki rozwijaniu umiejętności koncentracji na doświadczeniach bieżących, tj. emocjach, myślach, działaniach, czy sygnałach z ciała. Spotkania w ramach programu MBSR poświęcone są różnym zagadnieniom: uważności, pracy z ciałem, postrzeganiu świata oraz siebie, stresowi, myślom, emocjom i komunikacji. Niezbędnym elementem programu jest samodzielna praktyka w domu. Poza doniesieniami, które wskazują na pozytywny wpływ treningu MBSR na zdrowie psychiczne oraz dobrostan praktykujących, pojawiły się również analizy wskazujące na korzystny wpływ programu na wyniki badań i odczuwane objawy chorujących na nowotwory, choroby autoimmunologiczne, układu trawiennego, krwionośnego, funkcjonalne zespoły bólowe, choroby serca czy skóry. Szerokie korzyści płynące z zastosowania treningu MBSR spowodowały, że zyskał on również popularność w dziedzinie biznesu, edukacji, promocji zdrowia, czy rozwoju osobistego. Wielką wartością, jaką niesie praktyka uważności, jest możliwość rozwinięcia postawy nieosądzającej i życzliwej zarówno wobec świata, jak i samego siebie [4].

Analizując korzyści płynące z treningu uważności na stan ducha i ciała, wydaje się rodzić jedno pytanie… kiedy i jak mogę zacząć?

W swojej pracy multidyscyplinarny zespół Avalon Active zwraca szczególną uwagę na to, aby każdy aspekt zdrowia fizyczny, psychiczny czy społeczny został objęty odpowiednią opieką. Poza indywidualną terapią z fizjoterapeutą, beneficjenci mogą skorzystać z dodatkowych zajęć m.in. takich jak Techniki relaksacyjno-oddechowe. Zajęcia są treningiem wykonywania świadomego oddechu, pomagają w wyciszeniu umysłu i odprężeniu ciała.

Z zajęć można skorzystać zupełnie bezpłatnie w ramach projektu „Aktywność kluczem do niezależności”, prowadzonego przez Fundację Avalon, współfinansowanego ze środków PFRON lub innych projektów Avalon Active.

Źródła:

[1]Stwardnienie zanikowe boczne z objawami piramidowo- -pozapiramidowymi oraz jako zespół paranowotworowy — opis dwóch przypadków [w:] Polski Przegląd Neurologiczny., Hübner I i wsp.,VIA MEDICA, 2017, tom 13, nr 3.
[2]Medytacja a mózg [w:] Wszechświat., Popiela M., Polskie Towarzystwo Przyrodników im. Kopernika, 2016, t. 117, nr 7 ̶ 9.
[3]Meditation training for people with amyotrophic lateral sclerosis: a randomized clinical trial [w:] European Journal of Neurology., Pagnini F. i wsp., Wiley-Blackwell., 2017 kwiecień; 24(4):578-586.
[4]Wpływ Treningu Redukcji Stresu opartego na uważności (MBSR) na zdrowie fizyczne [w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio J. Paedagogia-Psychologia., Błaszczak A., UMCS w Lublinie, 2018,Vol.31.1, str.: 61-73.