Grzegorz Kołba
Fundacja Avalon
Zapadalność na pierwotne nadciśnienie tętnicze rozwija się wraz ze stopniem rozwoju cywilizacyjnego, który niesie ze sobą bardzo dużą liczbę nowych bodźców stresowych. Część z nich, w połączeniu z wypracowanymi przez ludzkość normami kulturowymi, nie przystaje do wytworzonego ewolucyjnie mechanizmu odpowiedzi na stres. Obecnie istnieje pojęcie nadciśnienia wywołanego stresem. Już badania przeprowadzone na zwierzętach wykazały, że ekspozycja na stres może być jednym z czynników wywołujących nadciśnienie tętnicze. Badania epidemiologiczne przeprowadzone wśród ludzi potwierdzają związek między częstymi i powtarzającymi się bodźcami stresowymi oraz długotrwałym stresem psychicznym a rozwojem nadciśnienia tętniczego. Podczas ekspozycji na bodziec stresowy, którego poziom oceniano pośrednio, mierząc wzrost wydzielania kortyzolu i zmiany w profilu cytokin, w badanej grupie osobników obserwowano znaczny wzrost wartości ciśnienia tętniczego.
W prospektywnych badaniach przeprowadzonych przez japońskich naukowców, obejmujących znaczną grupę osób, stwierdzono, że narażenie na stres w miejscu pracy miało duży wpływ na wystąpienie nadciśnienia. W jednym z nich badano wpływ wydłużenia godzin pracy urzędników na wzrost względnego ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego w ciągu 5 lat obserwacji u mężczyzn między 40. a 60. rokiem życia z wyjściowo prawidłowymi wartościami ciśnienia tętniczego. W innej próbie badaną populację rozszerzono, dodając również inne grupy zawodowe i porównując je według natężenia stresu w miejscu zatrudnienia. Określano go jako kombinację wysokich wymagań pracodawcy z niskim poczuciem kontroli nad wykonywanym zadaniem u pracownika. Po przeanalizowaniu wyników obu tych badań stwierdzono, że długotrwałe działanie stresu psychicznego w miejscu zatrudnienia, w połączeniu z niedostateczną liczbą godzin wypoczynku, wiąże się ze wzrostem częstości występowania nadciśnienia tętniczego. Ostatnio opublikowano wyniki fińskiego prospektywnego badania kohortowego, w którym przez 25 lat obserwowano pracowników wybranego zakładu pracy. W badaniach stwierdzono, że narażenie na stres w miejscu pracy wiąże się z rozwojem hipercholesterolemii, a brak równowagi między wymaganiami pracodawcy a wynagrodzeniem — z podwyższeniem wskaźnika masy ciała, zmniejszeniem aktywności fibrynolitycznej osocza, zmniejszeniem napięcia nerwu błędnego oraz zwiększeniem częstości nadciśnienia tętniczego. Poza tym, przecież oba te czynniki zwiększają 2-krotnie ryzyko śmierci z przyczyn sercowo-naczyniowych.
Jeszcze bardziej różnice te widoczne są w percepcji i reagowaniu na stresory w codziennym życiu. Wtedy, kiedy są długotrwałe i w różnych sekwencjach, mają znacząco większy wpływ na zdrowie osób postrzegane w aspekcie fizycznym i psychicznym. W kilku badaniach prospektywnych zauważono, że nasilenie reakcji presyjnej na stres psychiczny może być pomocne przy rozróżnianiu osób zagrożonych rozwojem nadciśnienia tętniczego w przyszłości. Biorąc pod uwagę stopień reakcji układu krążenia można stwierdzić stały dla danej osoby typ odpowiedzi — słaby lub nasilony. Ten drugi wiąże się z ryzykiem rozwoju nadciśnienia tętniczego. Prawdopodobnie jest on uwarunkowany genetycznie, jednak występuje zarówno u osób obciążonych, jak i nieobciążonych rodzinnym wywiadem w kierunku nadciśnienia. Za obciążające według medycyny uznaje się nadciśnienie tętnicze występujące u co najmniej jednego z rodziców. Stwierdzono jednak, że nasilona reakcja układu sercowo-naczyniowego na psychiczny bodziec stresowy i stres psychiczny w życiu codziennym zwiększa ryzyko rozwoju nadciśnienia tętniczego związane z obciążeniem rodzinnym. U osób obciążonych rodzinnym występowaniem nadciśnienia tętniczego obserwowano bardziej nasiloną odpowiedź naczyniorozszerzającą w łożysku mięśniowym. Towarzyszył jej jednak w równym stopniu nasilony skurcz łożyska trzewnego. Z tego powodu znamiennie większe były: wzrost skurczowego i rozkurczowego ciśnienia tętniczego, przyspieszenie czynności serca oraz retencja sodu i wody. Prawdopodobnie zmiany te są głównie skutkiem silniejszej aktywacji układu współczulnego podczas stresu u badanych z tym typem reakcji stresowej. Powtarzające się epizody nadmiernej reaktywności łożyska naczyniowego w odpowiedzi na stres psychiczny mogą, poprzez przebudowę ściany naczyń, doprowadzać do rozwoju nadciśnienia tętniczego.
